سرمه اندیشه

باید غافل بود كه پیشرفت علوم در رشته‏ هاى مختلف، خدماتى به تبیین فلسفه احكام كرده و پرده ‏هاى بسیارى را كنار زده است. مثلاً وجود كرم كدو و تریشین در گوشت خوك یا زیان‏هاى مواد الكلى براى كبد و بدن انسان، بر كسى پوشیده نیست. این گوشه‏ اى از فلسفه تحریم گوشت خوك یا شراب را نشان مى ‏دهد.

اسلام، از ادرار در حال ایستاده نهى كرده، و علم نشان مى‏ دهد كه ایستاده بول كردن سبب مى‏ شود تمام بول، به راحتى خارج نشود. یا آنچه كه درباره غسل است، براى زدودن آثار فعالیت اعصاب سمپاتیك و فشار خون در حال جنابت مى‏ باشد و نیز توجه به خدا (قصد قربت) براى زدودن حال غفلت از خداوند است.

اگر اسلام، از خلال كردن با چوب درخت انار نهى كرده، براى آنست كه لثه ‏ها در مقابل آن حساسیّت خاصى دارد. به همین صورت، دستورهاى اسلام در مورد واجبات و محرّمات و حتى مستحبّات و مكروهات، در زمینه ‏هاى رفتارى، خوراكى، پوشاكى، وسائل و مسائل زندگى، همه و همه حكمت‏ هاى بلند و دقیقى دارد كه درباره آنها كتاب ‏هاى بسیارى هم توسّط دانشمندان اسلامى و محققّان نوشته شده است.

(از جمله مى ‏توان به مجلدات كتاب «اولین دانشگاه و آخرین پیامبر» نوشته شهید دكتر پاك نژاد مراجعه كرد.) كه بحث آن در این محدوده نمى‏ گنجد. ولى در مجموع، یك نكته مهّم را ثابت مى‏ كند و آن اینكه احكام اسلامى همه بر مبناى حكمت‏ ها و فلسفه ‏هاى حساب شده‏ اى استوار است، چه ما به كمك عقل و علم، آنها را بدانیم، یا هنوز به اسرار نهفته آن پى نبرده باشیم به هر حال، روحیه تعبّد ایجاب مى‏ كند وقتى دانستیم چیزى از «احكام اللّه» است، آنرا پذیرفته و عمل كنیم.

حضرت يحيي بن زكريا (ع) يكي از پيامبران بني اسرائيل است كه نام مباركش پنج بار در قرآن آمده است. خداوند در قرآن مجيد مى فرمايد: «يا زَكَريا إنّا نُبَشِّرُكَ بِغُلام اسمُهُ يَحيى لَمْ نَجْعَلْ لَهُ مِنْ قَبْلُ سَميّا» «اى زكريا همانا ما بشارت مى دهيم تو را به فرزندى كه نامش يحيى است كه قرار نداديم پيش از اين براى او همنامى»
حضرت زکریا وقتی به سن پیری رسید، چون فرزندی نداشت و بیم داشت نبوت به دست نااهلان برسد، از خداوند خواست فرزندی به وی عطا کند تا وارث او و وارث آل یعقوب باشد. خداوند نیز حضرت یحیی را به وی ارزانی داشت

در قرآن نام حضرت یحیی پنج بار آمده و چند فضیلت نیز برای او بیان شده است؛ ایمان وی به حضرت عیسی علیه السلام، پارسایی و عفت و ترک آمیزش با زنان و نیز اعطای مقام نبوت در کودکی از جمله ویژگی‌ها و فضیلت‌های حضرت یحیی است که در قرآن به آن اشاره شده است. در احادیث آمده که حضرت یحیی در سه سالگی به مقام نبوت نایل شد و در پنج سالگی در جمع بنی اسرائیل سخن گفت و آنان را موعظه کرد. مادر وی خواهر یا خاله حضرت مریم بوده و خودش پسر خاله و تصدیق کننده حقانیت عیسی علیه السلام بود.

حضرت یحیی‌ در سوره آل عمران به «حَصور» توصیف شده است. حَصور از حصر به معنی كسی است كه از جهتی در محاصره است و طبق روایات به معنی خوداری كننده از ازدواج است. حَصور كسی است كه غریزه‌ها و هوس‌های دنیایی را ترك گفته است. كتاب تورات حضرت موسی(ع)، كتاب حضرت یحیی نیز بوده است و صفات و ویژگی‌های مشترك حضرت یحیی‌(ع) و حضرت عیسی‌(ع) عبارت است از: زهد فوق‌العاده، ترك ازدواج، تولد اعجاز آمیز، نسب بسیار نزدیك. حضرت یحیی‌ و حضرت عیسی‌ هر دو در كودكی به مقام نبوت رسیدند و مفهوم اسم آنها به معنی زنده است.

از عبادت و زهد و دنیا گریزی و گریه‌های حضرت یحیی احادیث فراوانی رسیده است. نقل است که جامه‌اش از لیف (پوست درخت خرما)، خوراکش از برگ درختان و نان جو، و فرش و بسترش زمین بود. خانه‌ای نداشت و وقتی شب فرا می‌رسید، هر جا که بود، همان جا می‌ماند و شب را به صبح می‌رساند.

خداوند در آیات 12و 13و 14و 15 سوره مریم در مورد حضرت یحیی(ع) می‌فرماید:
«یا یحیی خُذِ الكتاب‌َ بقوّة‌؛ ای یحیی، كتاب [تورات] را با قوّت و قدرت بگیر‌.»
«و آتیناه الحُكم‌َ صبیا؛ ما فرمان نبوّت و عقل و هوش و درایت را در كودكی به او دادیم‌.»
«و حناناً من لَدُنا و زكاة؛ با لطف خاص خود به او رحمت و مهربانی و پاكی و پارسایی دادیم.»
«و كان‌َ تَقیا؛ او پرهیزگار بود.»
«وَ براً بوالدیهِ؛ او را نسبت به پدر و مادرش خوش رفتار و نیكوكار و پر محبّت قرار دادیم.»
«وَ لَم‌ْ یكن‌ْ جباراً عصیاً؛ او مردی ستمگر و معصیت‌كار و آلوده به گناه نبود.»

هنگامى كه عمربن عبدالعزيز به خلافت رسيد، مردم از اطراف و اكناف گروه گروه، براى عرض تبريك به مركز خلافت آمده و به حضورش مى رسيدند. روزى جمعى از اهل حجاز به همين منظور بر او وارد شدند. خليفه بعد از ديدار ابتدايى متوجه شد كه پسر بچه اى آماده است تا از ميان آن جمع سخن بگويد.

خطاب به او گفت: بچه! برو كنار تا يكى بزرگتر از تو صحبت كند پسر نوجوان فوراً گفت: اى خليفه! اگر بزرگسالى ميزان است، پس چرا شما بر مسند خلافت قرار گرفته ايد؟ با اينكه بزرگتر از شما هم افرادى اينجا هستند؟!
عمر بن عبدالعزيز از تيزهوشى و حاضر جوابى او متعجب شده و گفت: راست مى گويى و حق با توست. اكنون حرف دلت را بزن! آن نوجوان هوشمند گفت: اى امير! از راه دور آمده ايم تا به شما تبريك بگوييم و منظورمان از اين عمل، شكر الهى است كه مثل شما خليفه خوبى را به مردم عطا كرده است، وگرنه مجبور نبوديم به اين سفر بياييم، زيرا نه از تو مى ترسيم و نه طمعى داريم. امّا اينكه از تو نمى ترسيم براى اين است كه تو اهل ظلم و ستم بر مردم نيستى و علت اينكه طمع نداريم اين است كه ما از هر جهت در رفاه و نعمت هستيم.

وقتى سخن آن نوجوان تمام شد، خليفه از او درخواست كرد كه وى را موعظه كند.
او نيز گفت: اى خليفه! دو چيز زمامداران را مغرور مى كند: اول، حلم خداوند و دوم، مدح و چاپلوسى اشخاص از آنها. خيلى مواظب باش كه از آنان نباشى، زيرا كه اگر از آن عده شدى، لغزش پيدا مى كنى و در زمره گروهى قرار مى گيرى كه خداوند متعال در حق آنان فرمود: «ولاتكونوا كالّذين قالوا سمعنا و هم لايسمعون؛(از آن افراد نباشيد كه ادّعاى شنيدن مى كنند با اينكه نمى شنوند.»

در پايان: خليفه از سن و سال او پرسيد و معلوم شد كه بيش از دوازده سال ندارد. آنگاه خليفه او را تحسين كرده و در مورد وى و عظمت علم و دانش او شعرى خواند كه:
تَعَلّم فَلَيسَ المَرءُ يولَدُ عالِماً
وَ لَيسَ أخو عِلمٍ كَمَن هُوَ جاهِلٌ
فَانَّ كَبيرَ القَومٍ لاعِلمَ عِندَه
صَغيرٌ اذا التَفَتَ عَلَيهِ المَحافِلُ
«دانش بياموز، كه آدميزاد دانشمند به دنيا نمى آيد و هيچ گاه دانا با نادان هم رتبه نيست. بزرگ قوم، هرگاه دانش نداشته باشد، در مجالس و محافل، كوچك و خوار ديده مى شود.»