سرمه اندیشه

امام علی (ع) در بخشی از نامه 311 کتاب شریف نهج‌البلاغه تاکید فراوانی بر رعایت حد و حدود روابط اجتماعی دارد. امام در این باره خطاب به امام حسن (ع) می‌فرماید: اى فرزندم، خود را در آنچه میان تو و دیگران است، ترازویى پندار. پس براى دیگران دوست بدار آنچه براى خود دوست مى‌دارى و براى دیگران مخواه آنچه براى خود نمى‌خواهى و به کس ستم مکن همانگونه که نخواهى بر تو ستم کنند.

امام علی (ع) که به گفته رسول خدا (ص) پدر معنوی امت اسلامی است، به امام حسن (ع) در مورد نیکی کردن به دیگران می‌فرماید: به دیگران نیکى کن، همانگونه که خواهى به تو نیکى کنند. آنچه از دیگران زشت مى‌دارى از خود نیز زشت بدار. آنچه از مردم به تو مى‌رسد و خشنودت مى‌سازد، سزاوار است که از تو نیز به مردم همان رسد.

امام علی (ع) ادامه می دهد: آنچه نمى دانى مگوى، هر چند ، آنچه مى دانى اندک باشد و آنچه نمى پسندى که به تو گویند، تو نیز بر زبان میاور و بدان که خودپسندى، خلاف راه صواب است و آفت خرد آدمى. سخت بکوش، ولى گنجور دیگران مباش و چون راه خویش یافتى، به پیشگاه پروردگارت بیشتر خاشع باش.

امام علی(ع) در این نامه که گویی برای تمام انسان های آزاده جهان به نگارش در آمده به فرزند ارشد خود می فرماید: بدان که در برابر تو راهى است، بس دراز و با مشقت بسیار. پیمودن این راه را نیاز به طلب است، به وجهى نیکو. توشه برگیر بدان مقدار که تو را برساند، در عین سبک بودن پشتت از بار گران. پس بیش از توان خویش بار بر پشت منه که سنگینى آن تو را بیازارد. هرگاه مستمند بینوایى را یافتى که توشه‌‌ات را تا روز قیامت ببرد و در آن روز که روز نیازمندى توست، همه آن را به تو باز پس دهد، چنین کسى را غنیمت بشمار و بار خود بر او نه و فراوانش مدد رسان. اکنون که بر او دست یافته‌ اى، بسا ، روزى او را بطلبى و نیابى و نیز غنیمت بشمر کسى را که در زمان توانگریت از تو وام مى‌طلبد تا در روز سختى به تو ادا کند.

همچنین امام در ادامه می فرماید: بدان که در برابر تو گردنه‌اى است بس دشوار. کسى که بارش سبکتر باشد، در گذر از آن نیکو حال تر از کسى باشد که بارى گران بر دوش دارد و آنکه آهسته مى‌رود، از آنکه شتاب مى‌ورزد، بدحال‌تر بود. جاى فرود آمدن از آن گردنه یا بهشت است یا دوزخ . پس، پیش از فرود آمدنت، براى خود پیشروى فرست و منزلى مهیا کن. زیرا پس از مرگ، خشنود ساختن خداوند را وسیلتى نیست و راه بازگشت به دنیا بسته است.