سرمه اندیشه

آیا به یاد آوردن گناه باز هم گناه است و نیاز به توبه دوباره دارد؟

مـتـكـلمـان در این كه آیا هنگامى كه مكلف از گناهى توبه كند لیك پس از مدتى آن را به خـاطـر آورد، بـایـد دوبـاره تـوبـه كـنـد یا خیر، در اختلاف افتاده اند. در این باره ، محقق طـوسـى مـى فـرمـایـد: و در وجـوب تـجـدیـد (تـوبـه ) نـیـز اشكال است .

علامه – رضوان الله علیه – در شرح تجرید مى فرماید:
ابـو على گفته است : آرى ! (یعنى با یاد آوردن گناه ، توبه واجب مى شود) بر ایـن مـبـنـا كـه مـكـلف قـادر، هـیـچ گـاه از دو ضـد بـه دور نـیـسـت : یـا فـعـل و یـا تـرك ، پس چون معصیت را به یاد آورد یا از آن پشیمان است و یا بر آن مصر. مـصـر بـودن ، فـعـلى اسـت قـبـیح ؛ پس واجب است پشیمان باشد. و ابو هاشم گفته است : تـوبـه واجـب نـیـسـت ، چـه جـایـز اسـت كـه شـخـص ‍ قـادر، بـر آن دو نـاتـوان باشد.

بـنابراین ، ممكن است شخص تائب ، گناه را به یاد آورد و از آن پشیمان نباشد، لیك بر آن اشتها و ابتهاجى نیز نداشته باشد.

در كـتـاب ریـاض السـالكـیـن ، در روضـه سـى و یـكـم در ذیل روایت پس این توبه ام را چنان كن كه نیاز به توبه اى دیگر نیفتد آمده است : از كلام حضرت علیه السلام كه مى فرماید: پس این توبه ام را چنان كن كه …. دریافته مى شود كه چون گناه به خاطر آید، تجدید توبه لازم نباشد؛ بر خلاف عقیده كـسـى كـه پـنـداشـتـه اسـت چون تائب ، گناه را به یاد آورد، كسى را ماند كه آن گناه را مرتكب شده ؛ از این رو باید توبه را تجدید كند.

همچنین آمدى در این باره مى گوید: بـر بـطـلان چـنـین راءیى ، این حقیقت گواه است كه همه به بداهت مى دانیم كه صحابه و كـسـانى كه پس از كفر، مسلمان شدند، كفرى را كه در زمان جاهلیت بدان متصف بودند، به یـاد مـى آوردنـد، و بـا این حال بدانان امر نشد كه از این توبه كنند؛ پس هر گناهى نیز كه از آن توبه شود، چنین باشد.

نـگـارنـده گـویـد: بـى شـك تـوبـه ، تـنـها در جایى محقق است كه گناهى انجام پذیرد. حـال اگـر از كـسى گناهى سر زند و سپس توبه كند، و پس از آن گناه را به یاد آورد، بـه اتفاق متكلمان نمى توان چنین عملى را قبیح دانست و اساسا گناهى به وقوع نپیوسته است و تا توبه لازم شود.

بـنـابـرایـن ، آنـچه از ابوعلى نقل گشت ، به دور از تحقیق است ؛ چنانكه دلیلى كه آمدى بدان متوسل شد، موید راى و نظر ما در این مساله است .